پایگاه اطلاع رسانی دکتر محمدصادق کوشکی

گروه سیاسی: عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با اشاره به اهمیت شناخت ویژگی‌های انسان موردنظر انقلاب اسلامی گفت: «الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت» باید بتواند تعریف دقیق، کاربردی و عملیاتی از هویت انسان ایرانی براساس انقلاب اسلامی و نحوه تکثیر و اشاعه آن در جامعه ارائه‌ دهد.

به گزارش خبرگزاری قرآنی ایران(ایکنا)، نشست «انقلاب اسلامی و تأثیر آن بر تحول هویت فرهنگی ایران» صبح امروز، ۵ تیرماه، در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد. در این نشست محمد‌صادق کوشکی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران به سخنرانی پرداخت.

کوشکی در ابتدا گفت: برخی انقلاب اسلامی را تحولی صرفا سیاسی می‌دانند و آن را با پیروزی در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ تمام‌شده تلقی می‌کنند. در واقع از نظر آنان، انقلاب اسلامی تنها وظیفه تغییر نظام سیاسی را برعهده داشته و آن وظیفه را نیز به خوبی به انجام رسانیده ‌است.

وی در ادامه افزود: اما نگاهی به اندیشه‌های امام‌خمینی(ره) و رهبران فکری انقلاب اسلامی مانند شهید مطهری و شهید بهشتی نشان می‌دهد آن‌ها تغییر نظام سیاسی را اولین گام پروژه انقلاب اسلامی قلمداد می‌کردند و گام اصلی را تغییر هویت فرهنگی و بافت هویتی جامعه می‌دانستند.

وی تصریح کرد: امام‌خمینی(ره) نیز در اوایل پیروزی انقلاب اسلامی اعتقاد داشتند هنوز آن هویت دینی که منجر به ایجاد تمدنی جدید شود، برقرار نشده و صرفاً گام اول به سوی این مسئله برداشته شده‌ است. بنابراین در اندیشه امام(ره)، انقلاب اسلامی باید منجر به تمدن‌سازی شود.

کوشکی اظهار کرد: باید اذعان کرد که هنوز این تحول در هویت و فرهنگ انسان ایرانی رخ نداده‌ است. بروز انقلاب اسلامی در فاز اول و پس از سقوط نظام شاهنشاهی توانست تعریفی از هویت و انسان جدید ارائه کند و در میان بخشی از مردم مقبولیت و اشاعه یابد. زیرا وظیفه هر مکتب، تعریف انسان طراز آن مکتب است که انقلاب اسلامی نیز توانست تعریفی از انسان طراز انقلاب اسلامی مطرح کند.

وی در توضیح این مطلب گفت: قبل از پیروزی انقلاب اسلامی این گام با ارائه الگو و اسطوره مذهبی برداشته شد و با الهام از تاریخ تشیع، امام علی(ع) و امام حسین(ع) به عنوان اسطوره‌هایی فراتر از امام به انسان ایرانی معرفی شدند. امام(ره) به مؤلفه‌های برجسته این دو الگو در راستای مبارزه به‌ویژه پس از ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ مانند مبارزه با ظلم، ترجیح مرگ شرافت‌مندانه بر زندگی ذلت‌بار که برگرفته از این الگوهای هویت‌بخش بود بارها اشاره کردند.

وی ادامه داد: معرفی این اسطوره‌ها به جامعه باعث کشش بخشی از افراد جامعه به این سمت شد و به پیدایش صفات برجسته این شخصیت‌های مقدس در ذهن و روح این افراد منجر شد که می‌توان ایثار، فداکاری و عقلانیت متکی بر آموزه‌های دینی را برشمرد.

این استاد دانشگاه در ادامه تاکید کرد: امام(ره) اساساً چون بنا را بر تحول فرهنگی جامعه و ایجاد تمدنی جدید گذاشته ‌بودند با هر نوع حرکت مسلحانه مخالفت می‌کردند و تنها در ۱۹ بهمن ۱۳۵۷ در جهت حفظ جان همافران به مردم اجازه برخورد مسلحانه با نیروهای گارد شاهنشاهی را دادند. به همین جهت فرایند پیروزی انقلاب به کندی پیش رفت. زیرا هدف اساسی امام(ره) سرنگونی رژیم شاه نبود بلکه هدف اصلی ایشان برقراری تمدنی جدید، آن هم با متحول ساختن ذهنیت و هویت انسان ایرانی بود.

کوشکی در ادامه این بحث گفت: با تغییر نظام سیاسی نسلی تربیت شد که با مولفه‌های جدید که برگرفته از آموزه‌های تشیع بود رشد کرده‌ بود که البته هنوز اکثریت نداشت. این نسل خود را وقف عقایدش می‌ساخت، قضا و قدرگرا نبود، ساده‌زیست بود و قصد متحول کردن جهان را داشت و از عقلانیتی جدید برخوردار بود.

وی درباره تاثیر این نسل توضیح داد: این نسل به الگویی برای بخش زیادی از جامعه تبدیل شد و سبب شد که بقیه آحاد جامعه به شکل احساسی جذب این نسل و مولفه‌های هویتی آن شود. این امر باعث شد که در اوایل پیروزی انقلاب اسلامی یک شکاف نسلی به‌وجود آید به طوری که نسل جوان شیفته سبک زندگی و ارزش‌های انقلابی شده بود که تفاوت زیادی با نسل قبل از خود داشت. در واقع جذابیت این ویژگی‌ها بخش زیادی از جامعه را جذب نسل جدید کرده بود.

کوشکی در توضیح این نسل جذب شده به نسل متحول یافته انقلابی گفت: از آنجا که این نسل جذب‌شده به اندازه نسل تحول‌یافته تلاش عمده‌ای برای دریافت این الگوهای جدید نکرده بود این جذب بیشتر از لحاظ احساسی صورت گرفته‌بود تا مبتنی بر عقلانیت. به همین خاطر این ویژگی‌ها از سال ۱۳۶۰ به بعد فراگیر شد که بروز آن را می‌توان در برگزاری مهمانی‌ها و عروسی‌های ساده و دور از تشریفات و ساده‌زیستی مشاهده کرد.

وی در ادامه اظهار کرد: این مولفه‌های هویتی جدید مدیریت جنگ تحمیلی را نیز ممکن ساخت که با عناصر هویتی قبل از انقلاب اسلامی امکان‌پذیر نبود. و تا مقطعی که جنگ تحمیلی ادامه داشت این هویت برخاسته از انقلاب اسلامی نیز بروز و ظهور عینی‌تری داشت.

کوشکی درباره اوضاع پس از دوران دفاع مقدس گفت: با پایان دفاع مقدس دوباره برخی از مولفه‌های هویتی منفی مانند سودجویی، توجه به منافع فردی به جای منافع بلندمدت جمعی سربرآورد. به عبارتی در این دوره برخورد دو هویت انقلابی و هویت ریشه‌دار از دوره صفوی تا پهلوی که در این دوره یازده ساله پیروزی انقلاب اسلامی تا پایان دفاع مقدس تنها به صورت احساسی جذب هویت انقلابی شده بود دوباره شکل گرفت.

وی در توضیح این مطلب یادآور شد: این تناقض هویتی به جایی رسید که دستگاه‌های تبلیغات رسمی انسان مطلوبی انقلاب اسلامی را تبلیغ می‌کردند و در لایه‌های زیرین جامعه وضعیتی دیگر برقرار بود و بعضا کار به جایی رسید که دستگاه‌های تبلیغات رسمی حکومت نیز از این تناقض هویتی مصون نمانده و آن را بازتولید می‌کردند.

کوشکی درباره ویژگی‌های اساسی و کلان انسان طراز انقلاب اسلامی گفت: این انسان، انسانی معتقد است به این معنا که از نسبت خود با جهان تعریف دارد و این نسبت نیز در بندگی خداوند تعریف می‌شود. این انسان معتقد به‌واسطه اعتقادش، تکلیف‌محور است. و چون توانایی‌های خود را بشری ندانسته و در پیوند با خداوند می‌داند در نتیجه دارای قدرتی نامحدود است. این ویژگی سبب می‌شود این انسان، خودباور و خوداتکا باشد.

وی درباره سایر ویژگی‌های انسان طراز انقلاب اسلامی گفت: انسانی با ویژگی‌های گفته‌شده به عقلانیتی متکی بر دین و درچارچوب وحی معتقد است و اجازه نمی‌دهد کسی برای او تعیین سرنوشت نماید. دیگرخواهی و خودسازی ویژگی دیگر این انسان است. این انسان، خودسازی را در جهت منافع بلندمدت جمعی و دیگر‌خواهی قرار می‌دهد و به نفی فردیت خود در قالب به دست آوردن منافع کوتاه‌مدت می‌پردازد. در واقع نفی هویت فردی این انسان، خودفراموشی نیست بلکه خودسازی است.

کوشکی در ادامه افزود: این انسان، نوع محاسباتش دگرگون شده هرچند انسانی محاسبه‌گر است. به عبارتی مبنای محاسبه این انسان قدرت و سود شخصی نیست و مبنای محاسبه را در تغییر و تحول جهان دانسته و خود را در برابر مشکلات بشری مسؤل می‌داند.

وی در ادامه تصریح کرد: دغدغه امروز نظام جمهوری اسلامی الگوی توسعه و پیشرفت است که تحت عنوان «الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت» در سطح ملی مطرح شده است. این الگو باید بتواند تعریف دقیق، کاربردی و عملیاتی از هویت انسان ایرانی براساس انقلاب اسلامی و نحوه تکثیر و اشاعه آن در جامعه ارائه‌ دهد.

این نشست در نهایت با جلسه پرسش و پاسخ به ‌پایان رسید.